MEVLÂNA CELÂLEDDİN RUMÎ VE YANLIŞ BİLİNENLER

Görsel: Mevlana'nın şiiriyle Yansımalar Kâsesi, 13. yüzyılın başları. Brooklyn Müzesi.*

Mevlevilik Mevlana Celâleddin Rumî'nin kurduğu ileri sürülen bir tarikattır. 1207 ile 1273 yılları arasında yaşayan Fars asıllı Mevlana'nın bu tarikatın kurulmasına ilham verdiği de ileri sürülür bu yüzden kurucusu mu ilham veren mi olduğu tartışmaları olduğu için kesin bir şey söylemekten kaçındım. Eklemeliyim ki doğum tarihi bile tartışma konusu oluyor, bir on yıl daha önce doğmuş olabileceği ileri sürülüyor. Abdülbaki Gölpınarlı örneğin doğum tarihinin daha geri bir tarihe çekilmesini öneriyor.

Yaşadığı tarihe bakılacak olursa Mevlana'nın Osmanlı ile hiçbir ilgisi yoktur. Selçuklu döneminde yaşamıştır. Hatta Selçuklu'nun Moğollar'a yenildiği  ve onların egemenliğini tanıdığı bir dönemin düşünürüdür. Ancak Mevlevilik Osmanlı döneminde bir tarikat olarak hem de Osmanlı'nın desteğini alarak yayılmış ve ünlenmiştir.

Mevlânâ Celâleddin Rumî

"Mevlânâ, ona duyulan saygıdan dolayı kendisine verilen Mevlânâ¹ unvanınıtaşıyan tarikatın  gerçek ilham kaynağıdır. Mevlânâ muhtemelen Vahş'ta, günümüzde Tacikistan'da 10 Eylül 1207 tarihinde dünyaya gelmiştir. Ama genelde kökeninin günümüz Afganistanı'nda  yer alan Fars medeniyetinin beşiği Horasan'ın dört önemli merkezinden (Herat, Nişabur, Merv ve Belh) biri olan Belh olduğu söylenir. Babası, daha çok Bahâeddin Veled adıyla bilinen ve kendisine Sultan el-ulema denilen Muhammed İbn Hüseyin el-Hatîbî bir vaiz ve ālimdi. Babası saf bir mistik gelenek yolunda yürüyordu öyle ki Horasan Harezmşahı Alâeddin Muhammed İbn Takeş'in koruması altında bulunan kelamcı Fahreddin Râzi  (öl.1209) onun mezhep sapkını olduğu konusunda kuşkulara sahip olmuştur. Horasan'ın düşünce ustası olan bu kelamcıyla aralarında geçen bir tartışmadan sonra siyasi iktidarla olan ilişkileri kötüleşmiştir. Horasan Harezmşahı halifeyi yönetmekten āciz ve Ali'nin ailesinden birini de halife karşıtı ilan ettiğinde Mevlânâ'nın babasının durumu düzelmişti. Yerel otoriteyle vuku bulan bu teolojik anlaşmazlık Bahâeddin Veled'i memleketinden ayrılmaya itmiştir. Yine de Mevlânâ'nın diğer yaşam öykü yazarı Sipehsalar'a göre Mevlânâ'nın babasının o yöreyi terk etmesindeki asıl neden Belh halkının kendisini dışlamasıydı."²

Bu terk edişe daha başka gerekçeler de gösterilmiştir. Örneğin Moğolların bölgeyi işgal edecekleri korkusuyla Veled'in memleketi terk ettiği ileri sürülür ancak Moğollar'ın Belh'i ele geçirmesi ancak üç yıl sonra olacaktır ki o sırada Alâeddin bir Moğol elçisini kabul edip görüşmüştür yani halen Moğollarla barış ortamı hakimdir, bu yüzden Veled'in terk gerekçesi Moğol işgali olamaz. Gerçi yaşadığı bölgedeki iktidarların sürekli değişimi Veled'in ayrılmasında rol oynamış olabilir ama kesin bir şey söylemek zordur. Belki de ailesini korumak için daha güvenli bir ortamda bulunmayı seçmek istemiştir. Tabii Fahreddin Râzi ile tartışma konusunun gerçek olmayabileceğini söyleyen Ayşe Hür gibi tarihçiler de vardır.

Mevlânâ ve ailesi 1217'de Suriye'ye sonra da Erzincan'a gitti. Burada kendisini koruması altına alan Fahreddin Bahrâmşah ve Esmati Hâtun'un ölümünden sonra o da kenti terk ederek Karaman/Larende'ye gitti. Burada Mevlânâ Gevher Hâtun ile evlendi. Takvimler 1229'u gösterdiğinde Selçuklu prensi Alâeddin Keykûbâd Veled'i Konya'ya davet etti. Veled iki yıl sonra 1231'de burada vaizlik görevi ve makamını oğluna bırakarak öldü.

Burhâneddin Muhakkik ve Şemseddin Tebrizi

Mevlânâ'yı iki kişinin çok etkilediği söylenir. İlki Burhâneddin Muhakkik'tir. Babasının müridi olan Muhakkik gelince babasını yeni kaybetmiş olan Mevlânâ onun müridi olmayı seçti. Ancak Muhakkik 1241'de yaşamını yitirdi. Mevlânâ bu ölüm üzerine manevî arayışını Şemseddin Tebrizi ile tanışıncaya kadar sürdürmüştür. 1244 yılındaāşıkların sultanı (Sultan el-ma'şûkin) olarak tanınan Tebrizi'nin kente gelişiyle Mevlânâ bu kez onu pîri saymıştır.

"Mevlânâ, Şems-i Tebrizi ile tanışmasından sonra büyük bir değişiklik geçirmiştir. Bu karşılaşmadan önce binlerce insanın izlediği örnek bir Hanefi imam olan Mevlânâ, Şems’le karşılaştıktan sonra sıra dışı ve geleneklere meydan okuyan biri olmuştur.
Bazı kaynaklara göre kırk gün, bazılarına göre üç ay, bazılarına göre altı ay süren bir halvet döneminden sonra Mevlânâ’nın artık tüm zamanını Şems’le geçirmesi, ders ve vaaz vermeyi kesmesi, Hint alacası renginde bir hırka ve bal rengi külah giymeye, sema ve raksa başlaması hem Sünni ulemayı, hem ailesini, hem öğrencilerini hem de halkı rahatsız etmeye başlar. Bu rahatsızlık giderek Şems’e kine dönüşür. Öyle ki, Şems 1 Mart 1246’da (yani karşılaşmalarından 15 ay 20 gün sonra) Konya’dan ayrılıp Şam’a gitmek zorunda kalır. Ancak Mevlânâ bu ayrılığa dayanamaz. Şems’e durmadan mektuplar yazar. Sonunda babasının haline dayanamayan oğlu Mehmed Bahaeddin (Sultan Veled) Şam’a gidip Şems’i bulur ve Konya’ya getirir. Yıl 1247’dir. Ancak tepkiler devam eder çünkü Mevlânâ sema ve raksa devam etmekte, bu sefer de yas tutanlara has siyah giysilerle gezmektedir. Üstüne üstlük testilerle şarap içmektedir. İddialara göre bu işret âlemlerine karısı ve oğlunu da katmaktadır. Sonunda olan olur. Şems 1247 yılının sonunda ortadan kaybolur. (Ahmet Eflaki’ye göre, Mevlânâ’nın oğlu Alaeddin ve arkadaşları tarafından öldürülmüştür. Bazı kaynaklara göre uzun yıllar İran’da yaşamış, doğal yollardan ölmüştür.) Şems’in kayboluşunun 40. gününde başına duman rengi bir sarık saran ve Yemen ve Hint kumaşından bir ferace giyen Mevlânâ, bu giysileri ölünceye kadar üzerinden çıkarmaz. Büyük kaybının acısıyla yaptığı semalar öylesine cezbedicidir ki birçok kişi onun semasının arkasından gitmeye başlayınca Sünni ulema iyice kızmaya başlar. Sema bidat (Hazreti Muhammet’ten sonra ortaya çıkan değişik yargılar ve ilkeler, m.g.) sayılmaya başlar.
Son olarak, Mesnevi ve Fihi Ma Fih (‘onun içindeki içindedir’ ya da ‘ne varsa içindedir’ diye çevrilebilir) adlı eserlerinde ise onun İslamcı yanına vurgu yapanların yüzünü kızartacak kadar müstehcen hikâyeler bulunur. Sadece Mesnevi’dekiler biraz daha ince bir dille, ikincisinde ise halk diliyle yazılmıştır. Bunların Hint, Yunan ve Roma edebiyatındaki hayvan hikâyelerinden (fabl) alındığı ve kıssalar çıkarmak için yazıldığı ileri sürülür. Bir fikir vermesi için bir tanesinin başlığını vereyim: “Bir eşekle cariyenin ilişkisine imrenen bir sahibenin durumu.”³

Mevlânâ Şems-i Tebrizî ilişkisinin niteliğine dair bir şeyler daha söylemek gerekiyor sanırım böyle havada bırakmayalım konuyu, tabii kesin bir sonuca bağlamak da zor görünüyor.

"Mevlana ile Şems arasında yalnızca ruhsal bir ilişki mi vardı yoksa aynı zamanda tensel bir ilişki de var mıydı sorusu son derece meşrudur çünkü öncelikle o dönemde eşcinsellik hem gerçek anlamda yaygındı hem de mecazi anlamda çok revaçtaydı. Mesela Mevlana ve Şems’in çevresindekilerden Evheddin Kirmani adlı bir Türk Sufi, oğlanlara düşkünlüğüyle tanınırdı. Öte yandan Şems ve Mesnevi’nin şiirlerinde de eşcinsel imgeler bol bol kullanıyorlardı. Örneğin Şems’in şu satırlarını okuyan birinin aklına eşcinselliğin gelmesi şaşırtıcı olabilir mi: 'Seni nasıl incitebilirim? Ayağına bir öpücük kondurayım desem korkarım ki kirpiklerimin dikeni ayağına batar da rahatsız eder'

 (Makalat, 99-100) 'Düşünmüyor musun ki,benim bu eve yol bulmaklığım kendi kadınıma kavuşmaklığım gibi Cebrail’den gelen bir gayret yüzündendir.' (Makalat, 661) Veya şu satırlar: 'Tebrizli Şems altmışından sonra cilveler göreyim, işveler seyredeyim diye , beni yeniden gençleştirdi'.” (Muvahhid, 127-128).

Evet bu dizelerde ruhsal ve tensel aşk birbirine karışmış görünüyor ama böyle bir karışım varsa da bunun Mevlana cephesinden gelmesi daha olası, çünkü Şems’in şu satırları aralarındaki ilişkinin niteliğini daha iyi anlatıyor sanki: 'Mevlana’ya önce onun şeyhi olmayacağımı bilerek geldim. Allah Mevlana’nın şeyhi olabilecek birini daha dünyaya getirmemiştir. O kişi ölümlü biri olamaz. Fakat ben mürit olacak biri de değilim. Bu artık bana göre değil. Dostluk ve gönül ferahlığı için geliyorum. Böyle olmalı ki nifaka ihtiyaç duymayayım. Peygamberlerin çoğu niyetlerini gizlemiştir...'  (Makalat, 777) 'Karşımda beni dinlerken, kendini iki yaşındaki bir çocuk, İslama dair hiçbir şey bilmeyen yeni bir mühtedi gibi sayar kendini. Bu ne muhteşem bir uysallıktır!'  (Makalat, 730) 'Hayatımızın ne şekilde müşterek olacağının belli olmasına ihtiyacım var. Kardeşlik ve dostluk mu, yoksa Şeyhlik ve müritlik mi? Bundan hoşlanmıyorum. Öğrenci öğretmen? (Makalat, 682)'.

Öte yandan gerek Mevlana, eşcinsellik hikayeleriyle tanınan Evhededdin Kirmanî’den 'dünyaya kötü bir miras bıraktı' diye bahsederken, Şems de onun hakkında olumsuz imalarda bulunur. Yine bu ikili yazılarında müritlere uyuşturucudan ve livatadan uzak durmalarını tavsiye ederler. Elbette bütün bunlar Mevlana ve Şems’in ilişkilerinin sadece ruhsal olduğunu kabul etmemizi de sağlamaz."⁹

Eklemek zorunluluk oldu, diyelim ki ikisi arasında tensel de bir ilişki vardı, bunu şimdi ayıp mı sayacağız? Öyle olması Mevlânâ'nın bilgeliğinin düzeyini düşürür mü? Bence kesinlikle hayır.

Mevlânâ Moğollarla işbirliği yaptı mı?

Bu konuda Halil İnalcık'tan yapacağımız bir alıntıyla devam edelim. İnalcık Şems-i Tebrizî'nin katlinden söz eder ancak tüm tarihçiler bu konuda aynı fikirde değildir. Şems-i Tebrizî'ye ne olduğuna ilişkin yukarıda verdiğim bilgiler geçerlidir. Öldürüldü mü yoksa başını alıp gitti mi? Konya'daki türbede bulunan ve Şems-i Tebrizî'ye ait olduğu iddia edilen sandukanın içinin dolu olup olmadığı bile belli değildir.

"Niğde'deki Kesikbaş Türbesi de Şems’e izafe edilir. Bunlardan ayrı olarak Tebriz şehrinde 'Geçil' denilen mezarlıkta, aynı bölgede Hoy’da, Pakistan’ın Multan şehrinde Şems türbeleri veya makamları vardır. Bunlar çeşitli rivayetlerle süslenmiştir. Pakistanlıların söylediklerine göre de Şems, Konya'dan bir gece yarısı gizlice ayrılmış, Hoy şehrine hareket etmiş ve orada yerleşmiştir. Rivayete göre Şems-i Tebrizi Hoy’da vefat eder ve orada gömülür."⁴

Gelelim Halil İnalcık'ın sözlerine. İnalcık Mevlânâ'nın Moğollarla işbirliği içinde olduğunu düşünüyor.

"Moğollarla işbirliği yapan ve Fars kültürüne tutkun Selçuklu seçkin sınıfına hitap eden Celaleddin Rumi ile halk adamı Türkmen merkezi Kırşehirli Ahi Evren arasında düşmanlık vardı. Bu düşmanlık Mevlana Celaleddin’in şeyhi Şems-i Tebrizi’nin katliyle (1247) ilişkilidir."⁵

Her ne olursan ol gene gel!

Mevlânâ denilince akla gelen ilk sözler bunlardır değil mi? Ancak müthiş bir yanlışı yüzyıllardır sürdürüyoruz.

“Gene gel, gene gel!
Her ne olursan ol, gene gel!
Kâfir isen de, Mecûsî isen de, putperest isen de gene gel.
Bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı değil;
Yüz kere tövbeni bozmuş olsan da gene gel!”
Bu dizeler Mevlânâ Celaleddin Rumi’ye atfedilir, ama bu doğru değildir. Ziya Paşa’nın topladığı Harabat adlı antolojide bu rubai, Orta Asyalı Sufî şair Ebu Said Fazlullah bin Ebu’l-Hayr’a ait olarak kaydedilmiş. Üstelik Ebu’l Hayr’ın daveti İslam’a değilmiş. Yanlış bilgi, Konya Mevlânâ Dergâhı’nın kütüphane memuru Necati Bey’in, bu rubaiyi araştırmadan ‘Mevlânâ rubaisi’ diye etrafa yaymasından kaynaklanmış...

Söz edebi kimliğinden açılmışken birkaç başka yanlışı daha düzeltelim. 1258-1273 yılları arasında iki yıl bir duraklama hariç 13 yılda yazılan 25.618 beyitlik Mesnevi’nin sadece ilk 18 mısraını (‘Mesnevi’nin Fatihası’ denilen bölümü) Mevlânâ yazmış, geri kalanı o söylemiş, son halifesi Çelebi Hüsameddin ve diğer dostları yazmıştır".⁶

Mevlânâ'nın ölümü

Mevlânâ, yakınları, dostları Konya'da Kubbe-i Hadra denilen Yeşil Kubbe'de defnedilince burası Mevleviler için bir merkez haline geldi.

Yeşil Kubbe bugün yalnız Mevlevilerin değil tüm Müslümanların ve Müslüman olmayanların da ziyaret ettikleri hem dinî hem de turistik bir merkez haline gelmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığının 2019 yılı verilerine göre Mevlânâ Müzesi 3 milyon 464 bin 155 kişi ile Türkiye’de en çok ziyaret edilen ikinci müze oldu. Konya’yı ziyaret eden yabancılar sırasıyla, Çin, Japonya, Tayvan, İran ve ABD'den geldi.

Buraya kadar Mevlâna hakkında doğru bilinen yanlışları dile getirdik, ancak bir iki şeyi daha düzeltmek gerekiyor. Mevlânâ ölünce "babasının Horasan çamurundan yapılmış kabri üzerine defnedilmiştir. Rivayetlere göre Mevlana defin için mezarına getirildiğinde, babası Bahaeddin Veled onun ilmine hürmeten ayağa kalkmış ve ona başucunda yer vermiştir. Bunu destekleyen fiziki kanıt ise sandukaların pozisyonudur. Kanuni Sultan Süleyman Mevlana’ya hayrandı. Bu yüzden Mevlana ve oğlu Sultan Veled’in kabrinin üzerine bir mermer sanduka yaptırmıştı. Bunu yapmadan önce de babası Bahaeddin Veled’in ahşap sandukasını Mevlana’nın sandukası üzerine kaldırmıştı. Yani bugün halkın, babasının oğluna hürmeten ayağa kalktığını düşünmesine neden olan durum Kanuni’nin eseridir."⁷

Mevleviler Balkan ve Kurtuluş Savaşlarında yer aldı mı?

"Mevleviler Balkan savaşlarında olduğu kadar Kurtuluş Savaşı'nda da yer almışlardır. Tarikat Kurtuluş Savaşı'nda gerçek bir Mevlevi ordusu (Mücahidîn-i Mevleviye alayı) hazırlamıştır."⁷

Meleviler soykırımda Ermenileri kurtardı mı?

Bu Wikipedia'da rastladığım bir iddia, ancak sitenin son yıllarda çok sık yaptığı hatalardan biri de bu. Bu iddiayı yazan kişi kaynak da belirtmemiş. Site de kaynak belirtmeyen bu iddianın sayfalarına taşınmasına izin vermiş.

Mevlevilerin Ermeni soykırımında onları ölümden kurtarıp kurtarmadığını araştırırken Agos gazetesinde 18 Kasım 2016 günü yayımlanmış bir söyleşiye rastladım. O sırada Clark Üniversitesi Holokost ve Soykırım Araştırmaları Merkezi'nde doktorasına devam eden Burçin Gerçek ile yapılmış bir söyleşiydi bu. "Akıntıya Karşı: Ermeni Soykırımı’nda Emirlere Karşı Gelenler, Kurtaranlar, Direnenler" başlığıyla İletişim Yayınları’ndan bir kitap halinde de çıkan bu çalışmada soruma yanıt buldum.

On yıldır konuyu araştırdığını söyleyen Gerçek "Batı bölgelerindeki kurtarma hikâyelerinden bahsedebilir misiniz" sorusuna şu yanıtı vermiş: "Çalışmamda Osmanlı’daki tüm vilayetleri ele alsam da, kurtarma hikâyeleri ağırlıklı olarak bugünün Kürt bölgeleri olan, zamanında Ermenilerin yoğun yaşadığı bölgelerde geçiyor. Oysa kurtarma hikâyeleri İzmir’de de, Trabzon’da da, Ankara’da da, Yozgat’ta da, Kastamonu’da da, Kütahya’da da var. Kütahya ve Konya’da halkın yanı sıra devlet görevlileri de kurtarma hikâyelerinde rol oynuyor. Konya’da bir de İttihatçıların daha sonra görevden aldığı bir Mevlevi Şeyhi bulunuyor. Orada bile ‘Tüm Mevleviler(Ermenileri, m.g.) korudu’ diyemiyoruz çünkü İttihatçıların adamı olan başka Mevleviler var, örneğin Ankara’da Ermeniler Mevlevilerden yardım istiyor, ancak Mevleviler bu yardımı geri çeviriyor."

İttihat Terakkici Mevlevilerin olduğunu ben de yeni öğrenmiş oldum. Demek ki insanı sevmek teması üzerine ciltler döktürülen bir tarikat insanlarından bazılarıbaşka insanların kitlesel olarak öldürülmesine seyirci kalmış.

Tarikat iki kolda yol aldı

Mevlânâ'nın oğlu olan Sultan Veled Mevlevilik'in tarikatın kurucusu ve yayıcısı, düzenleyicisidir. Babası ilham vericisi olmuştur yalnızca. Sultan Veled 1312'de ölünce oğulları tarikatın başına geçti. Ancak o yıldan itibaren iki kol oluştu. Birincisi Kalenderi yaşam biçimine daha yakın olan Şems koludur. İkincisi ise Sultan Veled koludur ve şeriata sıkıca bağlıdır.

Mustafa Kemal Mevlevi miydi?

İşte size okkalı bir soru daha. Bence Mustafa Kemal'in dinle ilişkisi diğer tüm konularda olduğu gibi pratikti. Yani kendisini dindar bir konuma oturtamayız. Ama dini inkâr eden bir ateist konumuna da sokamayız. Bu konuda Ayşe Hür'ün bir başka yazısına başvuracağım. Mustafa Kemal'in Harp Akademisi öğrenicisiyken evci olarak Selanik'e gittiği zamanlarda Mevlevilerin ayinlerine katıldığını Falih Rıfkı Atay'dan öğreniyoruz. Ancak bu katılım O'nun dini duygularından değil müziği sevmesinden kaynaklanıyordu.⁸

Mustafa Kemal 3-5 Ağustos 1920'de ilkini gerçekleştirdiği Konya ziyaretlerini sürdürmüş ve toplam 13 kez bu kenti ziyaret etmiştir. O'nun Mevlevi olup olmadığına aşağıdaki satırları okuduktan sonra siz karar verin.

"...  Mustafa Kemal Atatürk, Sadi Borak’ın anlattığına göre ise, bu ziyaretlerden birinden hemen sonra, Çankaya’daki meşhur akşam yemeklerinden birinde Maarif Vekili Hasan Ali Yücel için "Zeki bir genç" demiş, sofrada bulunanlardan biri atılarak 'Efendim, Hasan Ali Mevlevi’dir, babası da Mevlevi’dir'  demişti. Borak’ın dediğine göre bu açıklamanın amacı, Hasan Ali’yi gözden düşürmekti. Ama tam tersi olacak ve Mustafa Kemal şöyle cevap verecekti: 'Bana hiç bahsetmedi, halbuki ben Mevlana’yı takdir ederim.' Bu sözlerden sonra derin bir sessizlik olmuş, ardından kimi tekkelerin aleyhine atıp tutmaya, kimi Mevleviliğin tuhaf adetlerine ilişkin hikâyeler anlatmaya başlamıştı. Sonunda birisi 'Efendim Mevlevilik ibadete çalgı sokarak dini gülünç eden ve Müslümanlığı dejenere eden teşebbüslerden birisidir'  deyince Mustafa Kemal’in cevabı şu olmuştu:

'Mevlana bilakis Müslümanlığı Türk ruhuna uygun hale getiren büyük bir reformisttir. Müslümanlık aslında hoşgörülü ve modern bir dindir. Araplar onu kendi bünyelerine göre almışlar ve uygulamışlardır. Sıcak bir iklimde oturan, suyu nadiren bulan ve kullanan genel bir hareketsizlik içinde ömür süren Araplar için, günde beş defa abdest alıp, beş defa namaz kılmak, çok ileri bir hareket adımıdır. Hazreti Muhammed’in dini, insanları harekete geçirmek esasına dayanır. Bu uygulama Türkler için çok hareketsiz sayılabilir. Sarp dağlarda at oynatan, erimiş kar sularıyla yıkanan Türk için, abdest ve namazla sınırlı ibadet tarzı çok hareketsiz kalmıştır. Şaman dininde iken dans eden, şarkılar söyleyen, kopuzlar çalan, şiir okuyan Türk, namazı az ve hareketsiz bir ibadet saymıştı. Türk hayat tarzı, bu hareketsizliğe karşı harekete geçilmesinden doğmuştur. Mevleviliğe gelince, o tamamıyla Türk geleneklerinin Müslümanlığa nüfuz örneğidir. Mevlana büyük bir reformisttir. Ayakta dönerek ve hareketle Allah'a yaklaşma fikri, Türk dehasının en doğal ifadesidir. Bir tarafta müzik çalıyor, diğer tarafta insanlar ilahiler söylüyor ve ayağa kalkmış diğerleri, hayali bir dönüşle ellerini göklere kaldırıyorlar. Bunun estetiği fevkaladedir'."⁹

* https://tr.wikipedia.org/wiki/Mevl%C3%A2n%C3%A2_Cel%C3%A2ledd%C3%AEn-i_R%C3%BBm%C3%AE#/media/Dosya:Bowl_of_Reflections,_early_13th_century.jpg

1 “Rab, efendi, dost, arkadaş, yardımcı, sahip ve malik, köle azat eden, azat olmuş köle, bir işi gören, idare eden” gibi birçok farklı anlamlara gelir.https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/5/-Mevlânâ--kelimesi-ne-anlama-gelir--allah--peygamber-ve-insanlar-icin-bu-ifadenin-kullanilmasi-dogru-olur-mu-

2 Bir Mevlevi'nin Hayatı, Alberto Fabio Ambrosio, s.52.

3http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse-hur/Mevlânâ-hakkinda-yanlis-bildiklerimiz-1166260/

4 https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eems-i_Tebr%C3%AEz%C3%AE

5 Halil İnalcık, Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, s.47

6 http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse-hur/Mevlânâ-hakkinda-yanlis-bildiklerimiz-1166260/

7 aynı yazı.

8 Bir Mevlevi'nin Hayatı, Alberto Fabio Ambrosio, s.59.

9http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse-hur/semsle-mevlana-ataturkle-mevlevilik-ve-bektasilik-1359617/